१४ जानेवारी: आजचा दिवस विशेष |What Happened on 14th January? Here’s What You Need to Know!
१४ जानेवारी हा दिवस ऐतिहासिक, सांस्कृतिक, सामाजिक आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून महत्त्वाचा ठरतो. भारताच्या आणि महाराष्ट्राच्या इतिहासात या दिवशी अनेक घटना घडल्या आहेत, ज्यांचा प्रभाव आपल्या जीवनावर पडत राहिला आहे. या लेखात १४ जानेवारीशी संबंधित महत्त्वाच्या घटना, व्यक्तिमत्त्वे, आणि विशेष स्मृतींचा आढावा घेऊया.
१४ जानेवारी: ऐतिहासिक घटना
भारतीय इतिहासातील महत्त्वाच्या घटना
- महात्मा गांधींचे पहिल्या सत्याग्रहाचे आरंभ (१९१५):
महात्मा गांधींनी दक्षिण आफ्रिकेतील सत्याग्रहाचा अनुभव घेऊन भारतात आल्यानंतर त्यांनी पहिला सत्याग्रह बिहारच्या चंपारणमध्ये सुरू केला. १४ जानेवारी १९१५ रोजी त्यांनी भारतात शेतकऱ्यांच्या हक्कांसाठी संघर्षाची मुहूर्तमेढ रोवली. हा भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याचा महत्त्वाचा टप्पा मानला जातो. - सूर्य उपासनेचा दिवस – मकर संक्रांतीचा सण:
१४ जानेवारी हा दिवस मकर संक्रांती म्हणून साजरा केला जातो. हा सण सूर्याचे उत्तरायण सुरू होण्याचा संकेत देतो. भारतभर विविध पद्धतीने हा सण साजरा केला जातो. महाराष्ट्रात तिळगूळ वाटण्याची परंपरा आहे, तर गुजरातमध्ये पतंगोत्सवाची धूम असते. - स्वामी विवेकानंद जयंतीचे स्मरण:
स्वामी विवेकानंद यांची जयंती १२ जानेवारीला साजरी केली जाते, पण १४ जानेवारीच्या सुमारास त्यांच्या शिकवणींचा वारसा भारतभर प्रचारित केला जातो. त्यांच्या विचारांनी तरुणांना प्रेरित केले आहे आणि राष्ट्रीय एकात्मतेचा संदेश दिला आहे. - मद्रास उच्च न्यायालयाची स्थापना (१८६२):
भारतातील सर्वांत जुन्या उच्च न्यायालयांपैकी एक असलेले मद्रास उच्च न्यायालय १४ जानेवारी १८६२ रोजी स्थापन करण्यात आले. भारतीय न्यायव्यवस्थेच्या इतिहासातील हा महत्त्वाचा टप्पा आहे.
महाराष्ट्रातील विशेष घटना
- महाड सत्याग्रहाची तयारी (१९२७):
डॉ. बाबासाहेब आंबेडकरांनी अस्पृश्यता निर्मूलनासाठी महाड चवदार तळ्याच्या सत्याग्रहाची तयारी सुरू केली होती. १४ जानेवारी १९२७ रोजी त्यांनी या लढ्याचा आरंभ केला. सामाजिक समानतेसाठीचा हा एक ऐतिहासिक क्षण होता. - पुण्यातील पानशेत प्रकल्पाचा शुभारंभ:
पानशेत धरण प्रकल्पाचा प्रारंभ १४ जानेवारी रोजी झाला. या प्रकल्पामुळे पुणे आणि आसपासच्या परिसरातील सिंचन व्यवस्था सुधारली. हा दिवस महाराष्ट्राच्या कृषी विकासात महत्त्वाचा मानला जातो.
सांस्कृतिक आणि धार्मिक महत्त्व
मकर संक्रांतीचा सण:
मकर संक्रांती हा सण भारतभर विविध नावांनी आणि पद्धतींनी साजरा केला जातो. महाराष्ट्रात लोक “तिळगूळ घ्या आणि गोड गोड बोला” या वाक्याने एकमेकांना शुभेच्छा देतात.
- पतंगोत्सव: गुजरातमध्ये या दिवशी पतंगोत्सव साजरा करण्याची प्रथा आहे. या दिवशी आकाश रंगीबेरंगी पतंगांनी भरून जाते.
- गंगा स्नान: उत्तर भारतात या दिवशी गंगेत स्नान करण्याचे विशेष महत्त्व आहे. लोक धार्मिक भावनेने गंगा नदीत स्नान करून पुण्य प्राप्त करतात.
- हल्ली: कर्नाटक आणि तमिळनाडूमध्ये संक्रांतीला “पोंगल” म्हणतात. या सणादरम्यान नवीन धान्याचे पूजन केले जाते.
महाराष्ट्रातील खास प्रथा:
- तिळगूळ वाटप:
तिळगुळाचे लाडू, गुळपोळी, आणि इतर पदार्थ यामध्ये तयार केले जातात. यामुळे समाजामध्ये गोडवा आणि एकोप्याचा संदेश दिला जातो. - हलव्याचे दागिने:
महाराष्ट्रात संक्रांतीच्या दिवशी नवविवाहित महिलांना हलव्याचे दागिने घालण्याची परंपरा आहे. हा सण महिलांसाठी विशेष महत्त्वाचा मानला जातो.
१४ जानेवारीला जन्मलेली महत्त्वाची व्यक्तिमत्त्वे
- सुंदरलाल बहुगुणा (१९२७):
पर्यावरण रक्षणासाठी प्रसिद्ध असलेले कार्यकर्ते सुंदरलाल बहुगुणा यांचा जन्म १४ जानेवारी रोजी झाला. त्यांनी चिपको आंदोलनात मोलाची भूमिका बजावली. - शोभा डे:
प्रसिद्ध लेखिका आणि स्तंभलेखिका शोभा डे यांचा जन्म १४ जानेवारीला झाला. त्यांच्या साहित्यकृतींनी महिलांचे जीवन आणि स्वातंत्र्य यांवर भाष्य केले आहे. - डॉ. जयरामनाथ काणे:
महर्षी धर्माच्या अभ्यासासाठी ओळखले जाणारे आणि भारतीय संस्कृतीचे महान अभ्यासक डॉ. काणे यांचा जन्मही या दिवशी झाला होता.
१४ जानेवारीच्या निधनाच्या घटना
- बाळशास्त्री जांभेकर (१८४६):
मराठी पत्रकारितेचे जनक म्हणून ओळखले जाणारे बाळशास्त्री जांभेकर यांचे निधन १४ जानेवारी १८४६ रोजी झाले. त्यांनीदर्पणनावाचे पहिले मराठी वृत्तपत्र सुरू केले. - हरिभाऊ आपटे (१९१९):
मराठी साहित्यविश्वातील नामांकित कादंबरीकार हरिभाऊ आपटे यांचेही निधन या दिवशी झाले. त्यांच्या कादंबऱ्यांनी मराठी साहित्याला नवी दिशा दिली.
शास्त्रीय आणि वैज्ञानिक महत्त्व
- भारतीय अंतराळ संशोधनातील कामगिरी:
भारतीय अंतराळ संशोधन संस्थेने (इस्रो) १४ जानेवारीला विविध प्रकल्पांची यशस्वी उड्डाणे केली आहेत. अंतराळ तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रात भारताला आघाडीवर ठेवण्यासाठी या प्रकल्पांचा मोठा वाटा आहे. - कृषी आणि विज्ञान:
मकर संक्रांतीच्या निमित्ताने कृषी विज्ञानाशी संबंधित अनेक उपक्रम आणि संशोधन प्रकल्पांची घोषणा केली जाते.
समारोप:
१४ जानेवारी हा दिवस विविध अंगांनी महत्त्वाचा ठरतो. भारतीय संस्कृती, इतिहास, विज्ञान आणि सामाजिक क्षेत्रात या दिवसाचे स्थान मोठे आहे. मकर संक्रांतीच्या निमित्ताने एकोप्याचा संदेश देत, इतिहासातील घटना आणि स्मृतींना उजाळा देत आपण पुढे जाण्याची प्रेरणा घेऊया.